Permainan
Tradisional
CONGKAK
Congkak ialah sejenis permainan
dalam rumah yang menggunakan kayu bujur berlubang atau lubang di atas tanah dan
buahnya daripada biji saga, biji getah, kulit lokan dan lain-lain.
Permainan
congkak mungkin dicipta semasa zaman Kesultanan Melayu Melaka. Kini, permainan
ini telah menjadi popular dalam kalangan semua kaum di Malaysia. Permainan
congkak juga terdapat di beberapa bahagian di Afrika, India,
Sri Lanka,
Thailand,
Filipina, Indonesia dan beberapa kepulauan
yang besar di gugusan Pasifik. Ada
pendapat mengatakan, bahawa orang Melayu yang merantau ke Negara-negara
tersebut yang memperkenalkan permainan congkak di sana.
Papan
congkak biasanya diperbuat daripada batang pokok kayu besar yang direka bentuk
mirip bentuk sebuah perahu nelayan atau ikan belah dua yang hujungnya mempunyai
ukiran kepala burung, singa, angsa atau ular besar. Lubangnya ditebuk di atas
permukaan papan tersebut. Sekiranya permainan congkak hanya di tanah, lubangnya
digali dan kemudian diletakkan atau ditanamkan sebelah tempurung kelapa yang
telah dikeringkan. Adakalanya lubang congkak di tanah hanya berupa lubang tanpa
tempurung atau mangkuk lain.
Dalam
permainan congkak, biasanya terdapat tujuh lubang dalam dua barisan bersaingan
dan selari antara satu sama lain. Lubang itu disebut kampung*. Di hujung kampung itu terdapat sebuah lubang yang lebih
besar dan dalam disebut rumah.*
Keseluruhan lubang yang terdapat pada setiap papan congkak ialah 14 buah kampung
dan dua buah rumah. Ada
juga papan congkak yang mengandungi sembilan buah kampung dalam satu barisan
dan rumahnya tetap dua sahaja.
Sekiranya
papan itu mempunyai tujuh kampung dalam satu barisan, maka tujuh buah yang
diisikan ke dalam setiap kampung. Begitu juga sekiranya papan itu mengandungi
sembilan kampung maka diisikan sembilan buah pada setiap kampung, manakala
rumah dikosongkan.
Setiap
permainan congkak memerlukan dua orang pemain yang duduk berhadap-hadapan pada
papan congkak. Permainan ini dimulakan dengan kedua-dua pihak mencapai buah di kampung
masing-masing secara serentak. Setiap pemain boleh mencapai buah dari mana-mana
kampung yang disukainya mengikut perkiraan dan kepintaran masing-masing. Dengan
pergerakan dari kiri ke kanan, sebiji buah dimasukkan pada setiap kampung sendiri,
rumah sendiri dan kampung lawan. Buah tidak dimasukkan di rumah lawan. Gerakan
ini diteruskan hingga buah yang terakhir di tangan dimasukkan ke dalam kampung
kosong, sama ada di kampung lawan atau di kampung sendiri, dan pemain hendaklah berhenti.
Sekiranya buah itu jatuh di kampung sendiri, maka
pemain boleh menembak (menembuk) kampung lawan yang ada di hadapannya dengan
mengaut kesemua buah yang ada di dalam kampung tersebut. Selepas itu, pihak
lawan bolehlah meneruskan permainannya tanpa gangguan hingga buahnya jatuh di
dalam rumah sendiri, maka pemain boleh meneruskan permainan dengan mengambil
buah yang masih banyak dari mana-mana kampung sendiri. Tetapi sekiranya buah
terakhir jatuh di kampung kosong pihak lawan, maka permainan itu mati di situ sahaja dan pihak lawan
boleh memulakan permainan seterusnya hingga menerima akibat yang sama.
Selepas pusingan pertama tamat, maka
setiap pemain mengisi semula kampung masing-masing dengan buah mengikut angka
kampung. Sekiranya ada kampung yang tidak cukup buah, maka kesemua buah yang
ada itu dikembalikan ke dalam rumah dan kampung itu dianggap terbakar. Kampung itu tidak boleh diisi
apabila bermain pada pusingan kedua dan begitu juga pada pusingan ketiga dan
seterusnya hingga pihak lawan mengaku kalah selepas pusingan ketiga tanpa dapat
mengatasi pihak lawan untuk mendapatkan semula buah dari kampung lawan.
*Kampung disebut juga rumah anak. Jika istilah rumah anak
digunakan, rumah yang besar disebut rumah
ibu.
